NATO, Rusya karşısında Ukrayna’ya destek ile savunma ve caydırıcılığı güçlendirme gündemine odaklandığı 2023’te, Finlandiya’yı 31’inci üyesi olarak kabul ederek 9’uncu kez genişledi.
NATO, Rusya ile ilişkilerde en gergin yılı geride bıraktığı 2022’nin ardından 2023’e de Ukrayna gündemiyle girdi.
Bir yılı aşkın süredir devam eden savaş nedeniyle 1 Ekim 2014’ten bu yana görevde bulunan NATO Genel Sekreteri Jens Stoltenberg’in 2022’de dolan görev süresi, daha önce 3 kez uzatılmış olmasına rağmen, bir kez daha Ekim 2024’e kadar uzatıldı.
Stoltenberg, 5 Ocak’ta yaptığı yılın ilk açıklamasında, “savaşın sonucunun ne olacağı ve ne zaman biteceği fark etmeksizin Avrupa’da güvenlik durumunun kalıcı şekilde değiştiğini” belirtti.
Genel Sekreter, NATO müttefiklerinin savunmaya daha fazla yatırım yapması gerektiğini vurguladı.
Yıl boyunca NATO toplantılarında, İttifak’ın savunma ve caydırıcılığının güçlendirilmesi, NATO kuvvetlerinin hazırlık seviyesinin artırılması gibi konulara ağırlık verildi.
NATO’nun Rusya ile doğrudan bir çatışmaya girmeme yönündeki politikası ihtiyatla sürdürülürken, sene boyunca müttefikler Ukrayna’ya askeri ve mali desteğin artırılarak devam etmesi üzerinde çalıştı.
Bugüne kadar NATO ve müttefikler, Ukrayna’ya hava savunma sistemleri, çeşitli ağır silahlar, mühimmat, yakıt, iletişim cihazları gibi birçok destek sağladı.
Ukrayna’ya destek devam etti
Kiev, 2022’nin sonunda uzun zamandır beklediği modern tankların müjdesini aldı. NATO müttefiklerinden ABD; Abrams, İngiltere; Challenger 2 ve Almanya; Leopard 2 tanklarının müjdesini verdi.
Tanklar, yıl içinde peyderpey Ukrayna’ya teslim edildi.
ABD, ağustosta üçüncü ülkelerin F-16 savaş uçaklarını Ukrayna’ya göndermesine izin verdi. Danimarka ve Hollanda gibi müttefikler, bu uçakları vereceğini açıkladı.
Ukraynalı pilotların, F-16’lar için eğitimleri çeşitli müttefik ülkelerde yaz sonuna doğru başladı. Uçakların, eğitimlerin sonlanmasının ardından yeni yılda teslim edilmesi bekleniyor.
Diğer yandan NATO ile Ukrayna arasındaki ilişkileri üst seviyeye taşımak için kurulan NATO-Ukrayna Konseyi liderler seviyesinde Vilnius zirvesi kapsamında 12 Temmuz’da, dışişleri bakanları seviyesinde 29 Kasım’da ilk kez toplandı.
Stoltenberg, Ukrayna’nın savaş bitip “şartlar karşılandığında” İttifak’a davet edileceğinin teyit edildiğini aktardı.
Ukrayna ile ilgili 14 Aralık’ta yaptığı son açıklamasında Stoltenberg, Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin’in, Ukrayna’da kazanması halinde “durmayacağına dair gerçek bir risk olduğunu” vurgulayarak yeni yılda da Ukrayna’yı desteklemeye devam edecekleri mesajını verdi.
AB ile işbirliği artırıldı
Bu sene Avrupa Birliği (AB) ile işbirliğine büyük önem atfedildi.
NATO ile 22 ortak üyesi olan AB, 10 Ocak’ta ortak tehditlere karşı işbirliği bildirisi imzaladı. Rusya ve Çin’e karşı işbirliğinin vurgulandığı ortak bildiride, Ukrayna’ya desteğin süreceği belirtildi.
NATO Genel Sekreteri Jens Stoltenberg, AB Dış İlişkiler ve Güvenlik Politikası Yüksek Temsilcisi Josep Borrell ve Ukrayna Dışişleri Bakanı Dmitro Kuleba, 21 Şubat’ta Brüksel’deki NATO karargahında bir araya geldi.
Mühimmat üretimini artırmanın yollarını değerlendiren üçlü, NATO ve AB üyelerine öncelikle Ukrayna’ya kendi stoklarından mühimmat sağlama, daha sonra ortak satın alma ve üretim kapasitesini artırma çağrısında bulundu.
NATO, yapısını güçlendirdi
Ukrayna’daki savaş nedeniyle NATO, kendi yapısı ve hedeflerinde de değişikliğe gitti.
Avrupa’nın doğusunda varlığını 2023’te de artırmaya devam eden NATO, muharip gruplarını 8 ülkeye yaydı.
Bulgaristan, Estonya, Macaristan, Letonya, Litvanya, Polonya, Romanya ve Slovakya’daki 8 muharip grupta toplam 10 bin civarında NATO askeri bulunuyor. İttifak’ın doğu kanadında NATO komutası altındaki asker sayısı 40 bini buldu.
Daha önce gönderilen savaş uçakları, gözetleme ve keşif uçakları ile tanker uçaklarına ek olarak, İttifak’ın hava devriyesi kapasitesinin artırılması amacıyla Romanya’ya “AWACS” havadan erken ihbar uçakları ile F-16’lar sevk edildi.
Öte yandan yıl ortasında NATO tarihinin en büyük hava tatbikatı yapıldı.
Almanya’nın ev sahipliğinde yapılan “Air Defender 2023” adlı “intikalli hava tatbikatı”na, aralarında Türkiye’nin de bulunduğu 25 ülkeden 250 uçak ve 10 binden fazla havacı katıldı.
NATO’nun geleceği planlandı
NATO, ilk olarak Rusya’nın Kırım’ı yasa dışı ilhakından sonra başladığı bölgesel askeri planlarına Ukrayna’daki savaşın akabinde hız verdi.
Soğuk Savaş’tan bu yana NATO’nun savunma planlarındaki en büyük değişiklikler, 11-12 Temmuz’da Vilnius’ta düzenlenen NATO zirvesinde onaylandı.
300 bin kadar askerin 30 günde İttifak’ın doğu kanadına intikalini de içeren, uzun vadeli savunma ve caydırıcılık hedefleri dahilinde Atlantik ve Avrupa’nın kuzeyi, Baltıklar’dan Alp Dağları’na kadar uzanan Orta Avrupa bölgesi ve Akdeniz’den Karadeniz’e kadar olan toplam 3 bölgeyi içeren detaylı planlarla, NATO’nun hangi kuvvetinin ne zaman, nasıl konuşlanacağı belirlendi.
Öte yandan NATO yetkilileri, bu planların uygulanmasının zaman alacağına dikkati çekti, bunun için NATO üyesi ülkelerin savunma harcamalarının ve savunma sanayisi üretiminin artması gerektiğini vurguladı.
Bu yılki zirve, sembolik özellikteki “Litvanya”da düzenlendi
NATO ülkelerinin liderleri, 2023’te Rusya sınırına yaklaşık 300 kilometre mesafedeki Vilnius’ta bir araya geldi.
Ukrayna Devlet Başkanı Volodimir Zelenskiy’in de katıldığı zirvenin, Sovyetler Birliği’nden 1990’da ayrılan ilk cumhuriyet olan Litvanya’da düzenlenmesi dikkati çekti.
NATO, 2023’te 9’uncu kez genişledi
2022’deki NATO zirvesinde İttifak’a davet edilen İsveç ve Finlandiya’nın üyeliği, sene boyunca müttefiklerin gündeminde yer aldı.
Türkiye’nin başta PKK ve FETÖ gibi terör örgütleriyle mücadele konusunda iki ülke hakkında dile getirdiği güvenlik endişelerinin giderilmesi için kurulan “Daimi Ortak Mekanizma”, Brüksel’deki NATO karargahında 9 Mart’ta toplandı.
Görüşmeler neticesinde 30 Mart’ta Finlandiya’nın NATO’ya katılım protokolünün onaylanmasına ilişkin kanun teklifi TBMM Genel Kurulunda kabul edildi.
4 Nisan’daki Dışişleri Bakanları Toplantısı’nda Türkiye, Finlandiya’nın NATO üyeliğini onayladığına dair belgeyi, 1949 tarihli Kuzey Atlantik Antlaşması’nın saklayıcısı ABD’ye teslim etti.
Böylece Finlandiya, NATO’nun kuruluşunun 74. yılı olan 4 Nisan’da İttifak’ın 31’inci üyesi oldu.
İsveç’in üyelik süreci devam ediyor
İsveç’in üyeliğiyle ilgili Ankara ve Brüksel’de hem teknik seviyede hem üst düzeyli üçlü toplantılar devam etti.
İsveç’in Üçlü Muhtıra’dan kaynaklı taahhütlerini yerine getirme durumu, Daimi Ortak Mekanizma’nın 14 Haziran ve 6 Temmuz’daki 4’üncü ve 5’inci toplantılarında ele alındı.
İsveç’in NATO’ya üyeliğinin Türkiye’ninki dahil Avrupa-Atlantik güvenliğine katkı sağlayacağı kanaatine varılmasının ardından 23 Ekim’de bu ülkenin Katılım Protokolü, Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan tarafından imzalanarak, TBMM’ye sevk edildi.
Protokolün 25 Ekim’de onaylanmasının uygun bulunduğuna dair kanun teklifi, TBMM Başkanı Numan Kurtulmuş tarafından imzalanarak TBMM Dışişleri Komisyonuna havale edildi. Teklif, 26 Aralık’ta Komisyon’da kabul edildi.
NATO tarihinin ilk “Terörle Mücadele Özel Koordinatörü” Türkiye’nin isteği üzerine atandı
Stoltenberg, 12 Ekim’de yardımcısı General Tom Goffus’u NATO tarihinin ilk “Terörle Mücadele Özel Koordinatörü” olarak atadı.
Vilnius’taki zirve toplantısında yaptığı açıklamada Stoltenberg, “Terörle Mücadele Özel Koordinatörü, terörle mücadele çabalarımızı güçlendirecek. Bu, Türkiye’nin isteğiydi.” demişti.
Kosova’ya ilave asker gönderildi
Kosova’nın kuzeyinde yükselen tansiyonda NATO’nun Kosova Barış Gücü’ne (KFOR) bağlı 30 asker yaralandı. Bunun üzerine NATO, bölgeye ilk etapta mayıs sonunda 700, eylül sonunda 130 ilave asker gönderdi.
Bu çerçevede Batı Balkanlar için 7 günde konuşlanmaya hazır bekleyen Operasyonel İhtiyat Kuvvetleri harekete geçirildi.
Çin, NATO gündeminde yer tuttu
2022’deki NATO zirvesinde kabul edilen Stratejik Konsept belgesinde, ilk defa “tehdit unsuru” kategorisine alınan Çin, 2023’te İttifak’ın gündeminde yer aldı.
Nisandaki NATO Dışişleri Bakanları Toplantısı’na ve temmuzdaki Vilnius zirvesine Avustralya, Yeni Zelanda, Japonya ve Güney Kore de katıldı, Çin’in Rusya ile giderek artan işbirliği ele alındı.
Stoltenberg, sene içindeki açıklamalarında, Çin’in, Rusya’nın saldırganlığını kınamayı reddettiğini, ekonomisini desteklediğini, Rus propagandasını yansıttığını ve ikilinin Asya-Pasifik bölgesindeki ortak askeri faaliyetlerini hızlandırdığını dile getirdi.
Çin’in 2035’e kadar Kuzey Amerika ve Avrupa’nın tamamına, yani NATO topraklarına ulaşabilecek füzelerde 1500 nükleer savaş başlığına sahip olmasını beklediğini belirten Stoltenberg’in, “Çin’in ne kadar yakınımıza geldiğini görüyoruz.” ifadesi kayıtlara geçti.
